Ik beoefen Centering Prayer sinds twee en een half jaar 2 keer per dag. De instructie voor het beoefenen van deze vorm van stil gebed is heel eenvoudig. In de praktijk merk ik echter dat het nog niet zo eenvoudig is om dit gebed met de goede innerlijke houding te doen. In de onderstaande voordracht wijst Thomas Keating op allerlei verlangens die je afleiden van je oorspronkelijke intentie.
Wat volgt is een transcriptie van een voordracht van Thomas Keating.
De laatste keer dat we spraken, benadrukten we de relatie met God die zich in deze binnenkamer afspeelt. Vooral als we leren om in het geheim te bidden, wat de plaats lijkt te zijn waar God het meest te vinden is. Laten we in dit gesprek kijken naar Centering Prayer vanuit een disciplinair oogpunt, dat wil zeggen, hoe bevordert de juiste praktijk van Centering Prayer de relatie.
Natuurlijk is de discipline van Centering Prayer geen doel op zich. Het staat volledig in dienst van het verdiepen van de relatie en het verplaatsen van het gesprek naar de communie. Van actieve vorm van gebed naar een zeer ontvankelijke vorm van gebed.
Eerst en vooral als we in onze binnenkamer zijn en de deur hebben gesloten en eventueel vastgeschroefd. En we hebben een positie ingenomen waar we niet aan onszelf hoeven te denken of hoe ongemakkelijk we zijn. En onze intentie en onze algemene liefdevolle aandacht hebben gericht op Gods aanwezigheid en handelen in ons, waar we mee instemmen. En dat we er gewoon zijn met ons hele wezen dat onze volledige aanwezigheid aan God geeft. We bieden ons aan zoals dat koppel waar ik het in de laatste voordracht over had, volledig aan God. Hier ben ik. We wachten op God. We doen niets anders dan onze oorspronkelijke intentie om in te stemmen met God’s aanwezigheid en actie.
En dus is in dit gebed elke vorm van analyse van wat er aan de hand is totaal ongepast. Dit is geen onderzoeksproject. En als je een intiem gesprek aangaat, vooral in gemeenschap met iemand, is het niet het moment om je gevoelens of je psychologische toestand te analyseren. Als je je geliefd voelt, voel je je geliefd. Je hoeft er niet over te praten, het te analyseren of het op te zoeken in het woordenboek. Dus geen analyse van wat er in het gebed gebeurt. Zoals ik misschien de nacht van de zintuigen binnenga. Of geven al deze gedachten aan dat dit niet voor mij bedoeld is. Dit alles is onzin. Het is te negeren. Geen enkele analyse.
Ten tweede moet er geen enkele verwachting zijn dat er iets groots gaat gebeuren. Het grootste wat er kan gebeuren is al aan het gebeuren. Namelijk de Goddelijke Heilige Drievuldigheid, de goddelijke inwoning is in ons aanwezig en volledig beschikbaar voor ons. Het geeft ons zijn volledige aanwezigheid en aandacht. Alsof we als het ware de enige ontheiligde in de hele schepping zijn. En dus is het probleem hoe aanwezig we zijn in deze aanwezigheid. En dus staan onze verwachtingen in de weg om aanwezig te zijn, omdat ze de toekomst betreffen. Verwachtingen horen bij wat er in de toekomst komt. Terwijl toestemming verwijst naar het huidige moment. En het huidige moment met Gods volledige aanwezigheid is wat het is. En dus moeten ook wij, om God volledig te vinden, onszelf geleidelijk aan als het ware naar het huidige moment lokken. En het gebed in het geheim helpt dat project enorm. De urgentie of de dwang of de gewoonte of de verslaving om op een of andere manier aan onszelf te denken, vind ik dit leuk of niet, wil ik meer, wil ik minder, doe ik het goed of maak ik een fout, dat alles is niet van belang. Dat hoort niet thuis op dit niveau van communie en intimiteit. Het is alsof je in de armen van God bent. Wat wil je in hemelsnaam nog meer. Het is als een kus. Iemand kust je. Het is niet het moment om over het weer te praten. In feite is het niet de tijd om over iets te praten. Anders mis je wat van de intimiteit van de kus. In ieder geval geen verwachtingen.
En tot slot zouden er geen doelen moeten zijn. Liefde heeft geen doelen. Liefde is haar eigen excuus om te zijn. Liefde is haar eigen beloning zoals Sint Bernard zegt in een van zijn boeken. Je hebt niets anders nodig als je liefde hebt. Vooral op de momenten dat je in feite het geliefd zijn ervaart, is het tijd om het te ontvangen en niets te zeggen. En dus is volstrekte stilte de juiste houding in de binnenkamer waarvan, zoals we hebben gezegd, het centrerend gebed gewoon de methode is die past bij onze tijd.
Nu zijn er andere doelen die we misschien hebben, zoals het herhalen van het heilige symbool dat we hebben gekozen. Dat is meestal het heilige woord dat je hebt gekozen in een periode van stil gebed waarin je de Geest vraagt om iets te suggereren. Het is niet zozeer het woord dat we eerder hebben gezegd en het is de inhoud die belangrijk is. Maar het is eerder het vermogen om eenvoudigweg je intentie uit te drukken om deze tijd met God door te brengen, om in gemeenschap met God te zijn, om volledig open en beschikbaar te zijn en je aan God te presenteren. En dus bevelen we een zekere discretie aan in de manier waarop je het heilige woord gebruikt. Het hoeft niet non-stop herhaald te worden. Het discrete gebruik van het heilige woord betekent dat je het gebruikt wanneer je het nodig hebt. En je hebt het nodig wanneer andere gedachten of waarnemingen in de stroom van het bewustzijn komen. Laat me je eraan herinneren dat in de inhoud van het gecentreerd gebed, gedachten elke waarneming betekenen. Zoals herinneringen, plannen, uiterlijke gewaarwordingen, innerlijke gewaarwordingen, concepten, emoties. Elk bepaald concept, of het nu zintuiglijk, mentaal of spiritueel is, is een gedachte in de terminologie die we gebruiken bij Centering Prayer. Dus voor sommige gedachten zijn we natuurlijk onverschillig. Ze zijn slechts de onvermijdelijke overgang van onze verbeelding van het ene ding naar het andere. En dus moeten we een vriendelijke houding hebben ten opzichte van gedachten in het algemeen. Dat is heel wat anders dan betrokken raken bij de gedachten. We verzetten ons tegen geen enkele gedachte, we houden ons vast aan geen enkele gedachte, we reageren emotioneel op geen enkele gedachte. En we keren terug naar het heilige woord als je merkt dat je geïnteresseerd raakt door aantrekking of door afkeer van een bepaalde gedachte of waarneming.
Nu moet ik hier vermelden dat er een methode is die mantrisch gebed wordt genoemd en die zowel in de oosterse religies als in zekere mate in de christelijke traditie voorkomt. Vooral het Jezusgebed dat steeds weer herhaald wordt, soms met het woord soms zonder. En soms met bepaalde ademhalingspraktijken die ermee gepaard gaan en soms zonder. Een soort mantragebed waarbij je steeds weer hetzelfde woord zegt is dus een andere praktijk dan het centreren van het gebed. Het is een goede. We beweren niet dat Centering Prayer het enige is. Maar we suggereren dat het een geschikte is gezien de menselijke conditie aan het einde van het millennium en we bieden het je aan om het te proberen. We dringen er vanzelfsprekend niet op dat u het doet. Dit is een methode om de goddelijke aanwezigheid in de binnenste kamer aan te pakken. Dat is de essentie. Hoe je het ook doet, het is de essentie. Maar bij het centrerend gebed is het niet nodig om het heilige woord, of een ander heilig symbool dat we hebben genoemd, voortdurend te herhalen. De heilige blik. En we hebben de heilige adem genoemd. Die niet de adem volgt die een waarneming zou zijn. Maar je merkt gewoon heel nonchalant op dat je ademt als een gedachte die je aandacht trekt. Het wordt het middelpunt van je innerlijke bewustzijn. Maar in het begin, omdat we zo’n gewoonte hebben om te denken en de innerlijke dialoog zo goed ingeburgerd is dat je niet kunt denken aan het leven zonder. Je moet steeds weer terugkeren naar het heilige woord. Dat is zoals je je herinnert gewoon een herbevestiging van de oorspronkelijke intentie die je had toen je aan het gecentreerde gebed begon en in je innerlijke kamer ging zitten. Als je de deur hebt gesloten, zogenaamd voor gedachten, maar de gedachten hebben een manier om op een of andere manier geen respect te hebben voor de ramen of grendels van deuren. Dus als er een aantrekkelijke gedachte naar beneden komt dan keren we terug naar het heilige woord.
In het begin moet je misschien bijna constant het heilige woord zeggen om die intentie te handhaven vanwege het bombardement op ons gewone denkapparaat, maar je zegt het niet met ongeduld. Je zegt het zo zachtjes om te benadrukken dat je geen negatieve houding hebt ten opzichte van deze gedachten omdat dat niet helpt. De gedachten zijn onvermijdelijk. Het is onze houding ten opzichte van de gedachten dat het hebben van geen gedachten het teken van vooruitgang is. En de juiste houding is om ze allemaal voorbij te laten gaan zonder er ook maar enige aandacht aan te besteden.
Nu gaat dat vermogen de tijd nemen om zich te vestigen als een gewoonte. En aangezien we de andere gewoonte in de afgelopen 10, 20, 30, 40, in welke jaren dan ook hebben vastgesteld, zal het een paar weken, maanden duren om dit nieuwe vermogen te krijgen. Om naar binnen toe onthecht te zijn of om vrij te zijn van het volgen van de min of meer interessante gedachten die in de stroom van het bewustzijn kunnen komen als we wachten met de Heer met de intentie om in te stemmen met zijn aanwezigheid in actie in ons.
Een tweede doel dat we moeten vermijden is de naïeve hoop om geen gedachten te hebben. Er is een tijd in het gecentreerd gebed waarin er misschien geen gedachten zijn. Maar het is heel kort en het vereist dat de geest onze rationele vermogens opschort zodat ze niet kunnen denken. Of de verbeelding kan geen beelden produceren. Maar dit wordt in de mystieke christelijke traditie als vrij zeldzaam beschouwd. St. Teresa denkt dat het maar een half uurtje duurt. Hoewel het de moeite waard is om te zeggen dat in de 13e eeuwse mystici van de begijntraditie, die overigens een lekenbeweging was, urenlang extase of deze opschorting van hun denkvermogen lijken te hebben gehad. En zelfs voor drie of vier dagen. Ook dit is niet noodzakelijkerwijs iets om te verlangen. Het is gewoon iets dat kan gebeuren. De essentie is niet onze ervaring van het centrerend gebed, maar onze trouw aan de reguliere praktijk die leidt tot de verandering van onze houding in het dagelijks leven. Dus in zekere zin is de centrerende gebedspraktijk, en het contemplatieve gebed waarin het leidt, een voorbereiding op actie of op het dagelijks leven, waar je zou kunnen zeggen dat de echte strijd voor transformatie en vereniging met God plaatsvindt. Ik zei dat het naïef was om te denken dat je geen gedachten hebt. Als je werkelijk geen gedachten had, zou je dood kunnen zijn omdat een van de tekenen van het leven het vermogen om te denken is. We moeten dus geen negatief idee hebben van het denken alsof het een ramp is of slecht. Het is een van de grootste triomfen van de evolutie tot nu toe dat het universum zich bewust wordt van zichzelf door de reflectie van de mens. Het punt is, het is niet het einde van de reis. Het is niet de grootste faculteit. En het is een belemmering als we proberen om ons op een dieper niveau met God te verhouden dan met het denken, wat het spirituele niveau van ons wezen is en om ons te verhouden tot de goddelijke aanwezigheid die op een nog dieper niveau ligt. De goddelijke aanwezigheid is de bron waaruit ons wezen op elk niveau ontstaat, fysiek, mentaal en spiritueel in elke microseconde. We verwelkomen dus de gedachten, maar niet met gehechtheid. We verwelkomen ze in de zin dat we er geen aandacht aan besteden. Geen enkele gedachte kan dit gebed in de weg staan als we er niet in geïnteresseerd raken en er niet mee instemmen. En het is de instemming met de gedachte, de processie of de waarneming die ons op subtiele wijze uit onze basisbedoeling haalt, die vereist dat we onze oorspronkelijke bedoeling om in Gods aanwezigheid te zijn en in te stemmen met zijn handelen, vernieuwen.
Ook een derde punt dat sommige mensen zouden maken als een doel dat een vergissing zou zijn, is het door middel van het heilige woord of het heilige symbool leegmaken van de geest. Een leegte zou niet gezond zijn. De geest is niet bedoeld om een leegte te zijn. En het legen van gedachten is niet met het doel om geen gedachten te hebben. Het doel is altijd te worden losgemaakt van de gedachten en in staat zijn om onze intentie om in te stemmen met Gods aanwezigheid in de loop van het gebed te handhaven. Vandaar dat het een zeer ontvankelijk soort van voorbereiding op het contemplatieve gebed. Let op, ik zei voorbereiding. Ik zou hier nog aan toe willen voegen dat gecentreerd gebed niet strikt een contemplatief gebed is in de zin van Sint Jan van het Kruis en andere auteurs die altijd hebben geleerd dat dat contemplatieve gebed een pure gave is. Wat het wel is, is een voorbereiding door de hindernissen te verminderen en ons luisterapparaat te helpen gevoelig te zijn voor de subtiele bewegingen van de Geest. Dat gebeurt in het geheim, dat wil zeggen in volstrekte stilte. We kunnen ze niet direct waarnemen, behalve wanneer de genade bijzonder sterk is. Maar dat is altijd tijdelijk. En ons doel is niet een of andere tijdelijke bevrediging, maar de permanente staat van transformatie waarin onze aanwezigheid en ons bewustzijn van de aanwezigheid van God een deel van ons dagelijks bewustzijn wordt. Zonder ons te bemoeien met de praktische details van het dagelijks leven. Zodat men bij het ontbijt kan koken en de kinderen op de school kan ophalen en wat uw werkzaamheden ook zijn, zonder dat u op enigerlei wijze wordt afgeleid van de effectiviteit van uw activiteit. Terwijl tegelijkertijd de aanwezigheid van God subtiel aanwezig is als een soort van altijd aanwezig bewustzijn zonder dat je er iets aan kunt doen. En hoe dieper dat bewustzijn wordt, hoe minder je er van af kunt komen, zelfs als je het probeert. Het wordt een deel van jezelf in het dagelijks leven.
Een vierde doel dat we moeten vermijden is het voelen van een zintuiglijke troost. Welnu, zo nu en dan overheerst het plezier van het centrerend het gebed in het gebed. En het overheerst juist omdat de beweging van de contemplatieve gaven van de Geest ons heeft geraakt. Of omdat God onze wil heeft begrepen die we hebben geofferd of ons aan Hem hebben overgegeven. En nu is dat een gevoel van Gods aanwezigheid. Een gevoel van vrede. Een gevoel van thuiskomen dat kan overlopen in de zintuigen en je hart sneller doet kloppen. Kan zelfs een licht erotisch gevoel en een groot verlangen naar God hebben. We moeten niet alleen denken aan erotische liefde en in termen van genitale activiteit. Maar eros verwijst naar het hele scala van plezier dat door God is ontworpen om een opstapje naar God te zijn. Helaas is met het valse zelf systeem, plezier voor veel mensen een substituut voor God geworden. Maar af en toe helpt plezier in het gebed ons om ons te oriënteren in waar we naartoe gaan. Het helpt de concentratie. Misschien wel meer dan wat dan ook is emotionele betrokkenheid bij het gebed een grote bron van concentratie, maar je kunt er niet op rekenen. Daarom is het nutteloos om er een doel van te maken en dat doe je niet. En naarmate je je verdiept in het spirituele leven heb je geen zintuiglijke troost meer nodig. En in feite is er een onwil voor, omdat het de aandacht trekt van de verfijningen van de zuivere liefde van de verfijningen van Gods aanwezigheid. Maar ik zou nooit voorstellen om te proberen het plezier van zinnelijke vertroosting te weerstaan, want het kan zijn dat onze specifieke psychologische geschiedenis dit soort bevestiging van God nodig heeft om de diepe wonden te helen die we vanaf onze vroege kindertijd zouden kunnen hebben meegebracht. Zoals een gevoel van afwijzing. Veel mensen in onze cultuur hebben een laag zelfbeeld. En ik denk dat een van de doelen van de goddelijke vertroosting vooral van een verstandige aard is om te voorzien in wat sommige mensen werden ontkend. Een omhelzing die echt een heerlijk geknutsel betekende en dat een kind een gevoel van saamhorigheid nodig heeft, een gevoel van gewild zijn, een gevoel van geliefd zijn. Eigenlijk voor de mens brengt alleen liefde, oprechte liefde, ons tot een volwaardig mens. Anders is er altijd wel ergens in onze psyche twijfel of het leven of het zijn van een mens wel zo’n goed idee is. Dus God voorziet in de spirituele reis op opmerkelijke wijze in wat er ook ontbrak. Misschien niet helemaal, als de ontbering zeer ernstig was, maar dat is de reden waarom we ons niet verzetten tegen het gevoel van sensuele troost. Maar we stellen het ons niet voor als doel. Zodat we, als het niet gebeurt, geprikkeld en geïrriteerd raken en ons goed kunnen zeggen of God me zo zal behandelen, dat je het kunt vergeten. Ik kom niet meer bidden. Dus sommige mensen kunnen heel kinderachtig zijn in hun relatie tot God. En er is ook een neiging om aan God te projecteren hoe we ons zouden voelen als een mens ons op deze manier zou behandelen. Dus als je vrienden maakt met iemand en je bereikt een bepaald punt van intimiteit. Als ze een lange reis maken zonder het je te vertellen of als ze een tijdje geen aandacht aan je schenken of als ze een tijdje meer geïnteresseerd lijken in iemand anders, dan word je jaloers. En je denkt dat ze als andere mensen in de wereld van ik mijn investering in deze kerel of dit meisje doen. En dus doen we hetzelfde met God. Met andere woorden, als je gehecht raakt aan verstandige vertroosting dan zeg je goed tit voor tat. Als God me niet troost, weet je dat hij niet kan verwachten dat ik hier twee keer per dag ten koste van mezelf kom opdagen.
In ieder geval is er een vijfde doel dat sommige mensen hebben en dat lijkt erop. En dat is het hebben van een soort spirituele ervaring. Het is gewoon een beetje anders omdat spirituele ervaring puur spiritueel kan zijn. Het is veel diepgaander en veel meer verbindend. Het gaat veel dieper dan een zinnelijke ervaring. Hoewel het soms een soort van overloop in de zintuigen is. Maar de bron, zoals St. Theresa het beschrijft in het Innerlijk Kasteel, komt uit een veel diepere plaats. Het is veel substantiëler en het is veel meer transformerend. Het oriënteert ons naar deze spirituele relatie met God, die uiteindelijk degene is waar we genoegen mee moeten nemen. En het is inderdaad veel meer dan een zinnelijke troost in zijn effecten.
Zo kunnen we dan in onze centrerende gebedspraktijk of in het algemeen drie sporen onderscheiden.
Er is het gewone psychologische bewustzijn dat we meenemen naar de binnenkamer en bewust loslaten met de bedoeling om in de aanwezigheid van God te zijn. In deze tijd komen de gedachten onvermijdelijk in de stroom van het bewustzijn terecht, we besteden er geen aandacht aan voor zover we dat kunnen. Maar meestal besteden ze vooral in het begin zoveel aandacht aan ons dat ze in ons bewustzijn op weg gaan. En vergeet niet dat we een onbewust niveau van motivatie hebben voor de verlangens naar genegenheid, achting, machtscontrole en veiligheid en overleving. Dat zijn de instinctieve behoeften van de vroege kindertijd waar we allemaal van afhankelijk zijn voor plezier of geluk in het begin van ons leven. En daarom zijn ze diep geworteld als projecten. Dus als er een gedachte naar beneden komt die een van die drijfveren of projecten met een of ander symbool in de cultuur raakt, dan worden ze geactiveerd en dan raak je geïnteresseerd in de gedachte. En je springt op de boot, als dat is wat we deze gedachten of waarneming zouden kunnen noemen, en je wordt stroomafwaarts volledig uit je voornemen uitgevoerd. En je moet gewoon opnieuw beginnen.
En vergeet niet dat we altijd zeggen dat als je merkt dat je aan een andere gedachte denkt, je gewoon opnieuw moet beginnen zonder de minste zelfbeschuldiging of teleurstelling. Het is gewoon zoals het is. En het gaat tijd kosten om de gewoonte te vestigen na een tijdje na terugkeer naar het heilige woord opnieuw en opnieuw en opnieuw dat is altijd een daad van liefde. Dus als je de 19 en een halve minuut van de periode van 20 minuten besteedt aan het terugkeren naar het heilige woord, is het nog steeds een prachtig gebed, omdat je misschien wel duizenden daden van liefde en liefdadigheid hebt verricht. De liefde van God groeit in ons door de herhaling van daden als geloof en de hoop van de andere twee theologische deugden.
Maar dit derde spoor kan ontstaan, waarbij je je ergens in het midden van het gebed bewust wordt van het feit dat je niet geïnteresseerd bent in gedachten. En dat betekent dat de hedendaagse gaven je op een diep niveau hebben geraakt en je wil hebben begrepen. Ook al is het niet stevig. Ook al is het niet helemaal. En dus ben je je ervan bewust dat je niet geïnteresseerd bent in de gedachten die in de stroom van het geweten komen. In die situatie kun je gewoon rusten in de aanwezigheid van God. Je hoeft niet terug te keren naar het heilige symbool, omdat je al op de plaats bent waar het heilige ontworpen is om je mee naartoe te nemen. Dat is een volledige veronachtzaming van de gedachten die voorbijgaan. Vandaar dat in het centreren van de gebedsintentie de belangrijkste focus van onze praktijk is.