Wat is antroposofie?
Door dr. Carl Unger.
Dr. Rudolf Steiner heeft vaak, en zeer zeker, uitgelegd wat antroposofie is. Maar dergelijke definities mogen niet uit hun context worden gerukt, want ze kenmerken de aard van de antroposofie van de een of andere kant.
Toch moet de vraag wat antroposofie is worden beantwoord, want die is ons door de hele situatie van onze tijd voorgelegd. Het bekende “Oxford Dictionary” heeft onder de titel “Antroposofie” een definitie gegeven, die door mensen die iets van de zaak wisten, als volstrekt onbevredigend werd ervaren; een daarvan richtte zich persoonlijk tot Rudolf Steiner en smeekte hem om voor dit woordenboek een definitie van wat antroposofie is te geven. En Rudolf Steiner schreef het in het Engels op: “Antroposofie is een kennis die door het Hoger Zelf in de mens is voortgebracht. Dit is een verklaring voor het publiek, voor mensen die zich door middel van een woordenboek willen laten informeren. Uit deze definitie volgt dat antroposofie geen dogma of wetenschap in de gewone zin van het woord is, maar een wetenschap voor de productie waarvan dieper liggende krachten van de kennis moeten worden opgeroepen.
Maar een heel ander antwoord heeft Rudolf Steiner gegeven door zich te richten tot degenen die de antroposofie op een intieme manier wilden benaderen, laten we zeggen de leerlingen van de antroposofie. Hier zegt hij: “Antroposofie is een weg naar de kennis, die het geestelijke deel van de mens naar de geest van het universum leidt”. Naast deze twee antwoorden, die aan tegenovergestelde polen worden gegeven, moeten we er voor ons doel één kiezen die halverwege ligt, namelijk: Antroposofie is zo’n weg naar kennis als de menselijke ziel in onze tijd zoekt. Bij de keuze van deze definitie willen wij ons laten leiden door een inleiding in de aard van de antroposofie, die Rudolf Steiner in lezingen die hij in het laatste jaar van zijn leven heeft gegeven en die als boek onder de titel zijn gepubliceerd: “Antroposofie”. Hij vertrekt van het feit dat de antroposofie, zoals elke inwijdingswetenschap, wil reageren op het dictaat van het hart van hen die antroposofie nodig hebben, en hij leidt zijn kennis naar een weg die daartoe leidt. Dit is gedaan om datgene, wat de mensen van onze tijd niet met hun wetenschappelijk bewustzijn hebben kunnen vangen, maar als een intens verlangen in hun ziel hebben gedragen, duidelijk en wetenschappelijk vorm te geven.
In zijn “Verhaal van mijn leven”, dat Rudolf Steiner in het laatste jaar van zijn leven in het weekblad “Het Goetheanum” in doorlopende artikelen publiceerde en daarna als boek verscheen, beschreef hij hoe de geestelijke visie al in zijn jeugd voor hem werd geopend. Het is triest om te lezen hoe hij met dit vermogen tot eenzaamheid werd veroordeeld, want de mensen om hem heen konden hem als jongen niet begrijpen en hij bracht zijn jeugd door in zijn streven om in het geestelijk leven van zijn tijd de taal te zoeken waarin hij met zijn medemensen over zijn ervaringen in de geestelijke wereld kon spreken. In de wiskunde met haar opleiding van het zuivere denken, vond hij de eerste contactpunten, maar van de filosofen, met name Kant, hij zocht hij tevergeefs, en zijn onderzoek naar de moderne natuurwetenschap waren even vruchteloos. Eindelijk vond hij in Goethe de eerste klanken van een geestelijke taal, en niet in hem als dichter, maar in zijn natuurwetenschappelijke werken, waaraan hij vervolgens vele jaren van studie wijdde. Hier vond hij een methode van de natuurwetenschap die de deur opent naar de geestelijke wereld. Het was zijn diepe overtuiging geworden dat daar de mogelijkheid moest worden gevonden om de methoden van de natuurwetenschap zodanig te ontwikkelen, dat zij de geestelijke essentie van de wereld van de feiten kunnen omvatten. Op deze wegen verzamelde hij alle hedendaagse kennis. Tegen het hardste verzet – het materialisme en agnosticisme van onze tijd – heeft hij het instrument gesmeed, waarmee hij zijn antroposofische geesteswetenschap heeft geschapen. Het wordt terecht een wetenschap genoemd, want het bevat de beste wetenschappelijke impuls van de moderne tijd.
Zo sprak hij met zijn tijdgenoten op de meest uiteenlopende kennisgebieden als een echte expert, maar zij begrepen niet wat het belangrijkste punt was, namelijk de moderne ontwikkeling van het Goetheanisme, waaraan hij zijn middelbare school, het Goetheanum, wijdde. Maar in elk van zijn werken, tot het begin van de psychische configuratie van de hedendaagse mens. Hij zocht in zijn helderziendheid naar die punten van de ziel waar het geestelijk bewustzijn van de moderne mens sluimert, om het te wekken. Tot aan de eeuwwisseling bevat het geheel van Rudolf Steiners werken voor de moderne mensheid alles wat nodig is om serieuze geestelijke inzichten te verkrijgen. Maar zijn werk werd pas effectief nadat hij de gelegenheid had gehad om met mensen te spreken die, onwetend van de wetenschap, direct over de geestelijke werelden wilden horen, en die in die tijd, wie het voorrecht had om tot deze kring toe te treden, werkelijk de indruk hadden kunnen krijgen, dat ieder soort persoon er was, hoewel het er slechts veertig tot vijftig waren; iedereen kwam binnen als een gewoon mens, en ging buiten alle andere attributen om: de professor en de student, de huisvrouw en de proletariër. Daarmee werd een nieuw tijdperk in de geschiedenis van het menselijk bewustzijn geopend; want nog nooit eerder had iemand in volmaakte openheid en vrijheid met alle mensen gesproken over de geestelijke wereld. De wegen naar spirituele kennis, vroeger verborgen in het geheim van de oude mysterietraditie, werden nu voor iedereen toegankelijk. Het eerste echte begrip van de antroposofie zal worden verkregen door hen, die er zonder vooroordelen mee aan de slag gaan en vervolgens alle krachten van de kennis oproepen om het in zichzelf te onderbouwen. Zo kan de antroposofie haar opdracht in de ziel van het individu vervullen.
Nu moet het van het grootste belang zijn om een beeld te krijgen van de manier waarop Rudolf Steiner de noodzakelijke verbinding tussen de natuurwetenschap en de geesteswetenschap heeft beschreven. En hier moeten we hem een ereschuld betalen, want hij heeft op dit gebied een even belangrijke ontdekking gedaan als Harvey’s ontdekking van de bloedcirculatie. Het is de ontdekking van de drievoudige aard van de mens. In het “Verhaal van mijn leven”, blz. 67, lezen we hierover: “Ik heb de door Goethe genoemde zinnig-supersensibele vorm gevonden, die zich zowel voor een echt natuurlijk visioen als voor een geestelijk visioen tussen wat de zintuigen begrijpen en wat de geest waarneemt, duwt”. “Anatomie en fysiologie worstelden stap voor stap door naar de zintuiglijk-supersensibele vorm. En in deze strijd is mijn aandacht in eerste instantie op zeer onvolmaakte wijze gericht op de drievoudige organisatie van de mens, waarover ik in mijn boek ‘Raadsels van de Ziel’ pas na dertig jaar stilzwijgend te hebben gestudeerd in het openbaar ben begonnen te spreken”. In dit citaat vinden we een belangrijke getuigenis van Rudolf Steiners onderzoeksmethode; vooral van zijn wetenschappelijke zorgvuldigheid. Altijd beginnend met spiritueel zicht worden de resultaten ervan uitgewerkt tot de feiten in termen van zintuiglijke waarneming kunnen worden uitgedrukt. In de regel kan men zeggen, dat hij geen enkele geestelijke ontdekking heeft medegedeeld, totdat hij ervan overtuigd was, dat deze door het gewone bewustzijn begrepen kon worden. Zo oefende hij zijn terughoudendheid en verzakingskracht uit door zijn ontdekking dertig jaar lang geheim te houden, totdat hij er zeker van was dat dit door middel van fysiologische en biologische feiten kon worden bewezen. In het bovengenoemde boek “Riddles of the Soul” (Raadsels van de Ziel) schrijft hij superscripties in hoofdstuk IV, 6: “De fysieke en geestelijke onderlinge afhankelijkheid van de mens”. Zelf noemt hij zijn representatie schetsmatig, omdat de omstandigheden hem niet in staat stelden een uitgebreid boek te schrijven dat, met de feitelijke wetenschappelijke middelen die nu ter beschikking staan, de resultaten van zijn ontdekking en zijn dertig jaar onderzoek ervan zou vaststellen.
De ontdekking van de drievoudige organisatie van de mens, volgens bovengenoemd boek, kan als volgt worden begrepen: “De lichamelijke tegenhangers van het psychische proces van mentale conceptie zijn te vinden in het proces van het zenuwstelsel en de ontwikkeling ervan in de organen van de zintuigen aan de ene kant en in de innerlijke lichamelijke organisatie aan de andere kant”. Het gevoel moet in verband worden gebracht “met dat vitale ritme dat centraal staat in en verbonden is met de ademhalingsprocessen” dat wordt nagestreefd “tot aan de periferie van de organisatie”. En wat de wil betreft, vinden we dat deze op een gelijkaardige manier wordt ondersteund door stofwisselingsprocessen. En hier moeten we rekening houden met alle takken en vertakkingen van de stofwisselingsprocessen in het hele organisme.
Zo is er in de eerste plaats het bewijs van de fysieke onderlinge afhankelijkheid van de mens. Het eerste deel van zijn ontdekking is vandaag de dag al voor een groot deel onderzocht; men kent de afhankelijkheid van onze opvattingen van de nerveuze organisatie. Maar alleen omdat men de andere afhankelijkheden niet kent, wordt de vermeende omvang en het gebied van de zenuwen te ver doorgedreven. Het gevolg is dat men aan de zenuwen een essentiële invloed op het ontstaan van bewegingen toeschrijft. Dat klopt niet volgens Rudolf Steiner’s onderzoek, dat door de moderne wetenschap grondig kan worden onderbouwd; de zogenaamde motorische zenuwen moeten worden beschouwd als dragers van een waarneming, een waarneming van de bewegingen zelf. De overdrijving van de invloed van de zenuwen in hun psychologische verklaring leidt tot de opvatting dat van het hele psychische leven alleen de opvattingen herkend moeten worden. Theodor Ziehen zegt over hen dat ze niet meer dan een bepaalde “toon” van gevoel kunnen hebben, en hij ontkent absoluut een onafhankelijke wil in de ziel. Het is hier een feit dat de opvattingen over gevoel en wil verward worden met hun eigen psychische manifestaties. Daarom moeten we het zenuwstelsel beschouwen als een allesomvattend geheel dat, op enkele uitzonderingen na, overal in het lichaam doordringt en het leven van de concepties draagt, vanaf de werking van de zintuigen tot aan de manifestaties van het denken.
Op dezelfde manier moet men de lichamelijke basis van het gevoel begrijpen. Het ritmisch systeem is ook een op zichzelf staand en onafhankelijk geheel; het bevat vooral de circulatie van ademhaling en bloed. Deze effecten lopen ook door het hele lichaam; beide horen bij elkaar, want de ademhaling dringt door tot in het hele bloedsysteem. Psychologisch is het niet moeilijk om het gevoel in verband met deze effecten te detecteren als we zien hoe het ritme van de ademhaling en het bloed verandert naargelang de beweging van de gevoelens. Op dezelfde manier dragen de stofwisselingsprocessen het wilselement van de ziel, maar we moeten de stofwisselingsprocessen door het hele lichaam nastreven, vooral in het spierstelsel, want daar vinden stofwisselingsprocessen plaats; psychologisch gezien kunnen ze gemakkelijk in verband worden gebracht met de uitingen van de wil.
Tot de psychologie behoort ook de bewustzijnsgraad, die volgens Rudolf Steiner’s onderzoek aan deze psychische processen moet worden toegevoegd. Hij zegt dat “een volledig ontwakend bewustzijn alleen bestaat in de door het zenuwstelsel gemedieerde mentale opvattingen”, dat er in elk gevoel alleen de mate van bewustzijn bestaat “van droombeelden” en dat er in de wil alleen de saaie mate van bewustzijn bestaat die we hebben als we slapen. Het feit dat waakzaamheid afhankelijk is van het zenuwstelsel kan gemakkelijk worden begrepen. Maar over het algemeen houdt men onvoldoende rekening met het feit dat het gewone ontwaken voortdurend vermengd is met het halfbewustzijn. Zelfs de opvattingen, met hun zekere “toon” van gevoel, lijken op een droom die tegelijk met het ontwaken plaatsvindt, en de gevoelens zelf zijn een zwevende wereld van op en neer zwaaiende beelden, die absoluut op dromen lijken. Maar alles wat tot de sfeer van de wil behoort, is het wegslapen. We hebben bijvoorbeeld de conceptie van de gebogen arm en de verdere conceptie dat de arm, in het volgende moment, zal worden uitgerekt, maar we zijn onbewust hoe deze opvattingen worden veranderd in de bewegingen zelf. Pas nadat de beweging, waar we dus doorheen slapen, is uitgevoerd, hebben we weer een conceptie, namelijk dat de arm inderdaad gestrekt is.
Dit alles betreft slechts één kant van Rudolf Steiner’s ontdekking. Als deze kant maar bestond, zou de ontdekking natuurlijk een belangrijke zijn, maar het zou ongetwijfeld de ergste gevolgen hebben. Zeker, het is noodzakelijk dat de onderlinge afhankelijkheid van de psychische fenomenen van het lichaam, die we hier slechts geschetst hebben, tot in het kleinste detail onderzocht moet worden; maar het resultaat zou zijn dat de kennis van deze afhankelijkheden in een bepaalde richting misbruikt zou worden. Er worden nu al inspanningen gedaan met als doel om het psychische leven te beïnvloeden door bepaalde stoffen in ons lichamelijke systeem te induceren. Maar als dit haalbaar zou zijn – en op een dag zal het ongetwijfeld haalbaar worden – dan is de menselijke vrijheid tot een einde gekomen. Hier dreigt een immens gevaar, waar we niet serieus genoeg rekening mee kunnen houden. Laten we ons voorstellen hoe de psychische functies gereguleerd of zelfs genormaliseerd kunnen worden en laten we denken aan de psychotechnische experimenten die in de westerse landen worden uitgevoerd of aan de bijna biologische experimenten in de westerse landen of aan de bijna biologische experimenten van de bolsjevisten, en we zullen begrijpen dat we nooit alleen deze kant van de ontdekking van Rudolf Steiner zouden moeten representeren, anders zouden we moeten zondigen tegen zijn werk.
De andere kant betreft de spirituele ondergeschiktheid van de mens en bevat op een duidelijke manier de middelen om een dergelijke onwettige inmenging in het leven van de ziel te vermijden. Rudolf Steiner heeft in zijn boek “Riddles of the Soul” de ondergeschikte voorwaarden opgesomd die in het gewone bewustzijn bestaan tussen “het psychische en het geestelijke leven”; we kunnen ze als volgt samenvatten: Wat alleen spiritueel bestaat en de basis vormt voor het gewone bewustzijn, kan alleen door spiritueel zien ervaren worden. Het openbaart zich in “Verbeelding”. Het gevoel stroomt vanuit spiritueel oogpunt uit de geestelijke sfeer die antroposofisch onderzoek vindt door een methode die in zijn geschriften als “Inspiraties” wordt gekenmerkt. De wil stroomt, voor de geestelijke visie, uit de geestelijke sfeer door de hulp van wat hij de ware “Intuïtie” heeft genoemd.
Deze ondergeschiktheid van de psychische verschijnselen aan de geestelijke wereld is het centrum van de antroposofie. Als we bijvoorbeeld in Rudolf Steiners boek “Kennis van de hogere werelden en de vervulling ervan”, de oefeningen die tot “Verbeelding” leiden – de eerste graad van hogere kennis – opnieuw lezen, dan is het de taak om het denken op zich te versterken, zodat het vrij wordt van zijn verbinding met de lichamelijke basis. En deze bevrijding zal de ziel beschermen tegen ongepaste inmenging. Nu moeten we toegeven dat het moderne denken al een hoge mate van zuiverheid heeft bereikt. De onbaatzuchtigheid van het wetenschappelijk denken neigt al sterk naar de kant van de “Verbeelding”. Maar deze ontwikkeling moet groeien en in de sfeer van het gevoel doordringen, zodat de mensen de overeenkomstige oefeningen kennen, voordat de gevaren ontstaan, die in de diepere rijken van de ziel verborgen liggen. Het verkrijgen van onbaatzuchtigheid is veel moeilijker, maar door passende psychische oefeningen kan het gevoel ook uit de verbinding met het lichaam worden bevrijd. Het resultaat van een dergelijke transformatie van het gevoel is “Inspiratie”, een soort hogere kennis, die Rudolf Steiner onthult.
Het woord Inspiratie toont al aan dat dit soort kennis verbonden is met de ademhaling, en de oude oosterse opleiding heeft ernaar gestreefd om inspiratie op te doen door middel van ademhalingsoefeningen. Maar het moeilijkste is het verkrijgen van onbaatzuchtigheid van de wil, een proces dat dit psychische element verandert in “Intuïtie”, de volgende hogere graad van kennis. Ook hier is het de bedoeling dat door een innerlijke versterking van het leven van de ziel de ziel beschermd wordt tegen ongepaste inmenging van de lichamelijke kant. Door dergelijke oefeningen die de ziel vormen, wordt wat men de geestelijke ondergeschiktheid van de ziel kan noemen, spirituele activiteit.
Nu hebben we het hele aspect van Rudolf Steiner’s ontdekking, die ons de noodzakelijke link geeft tussen de natuurwetenschap en de geesteswetenschap. Het is gemakkelijk te beseffen hoe de ziel van de moderne mens in zichzelf het begin van een dergelijke transformatie opmerkt en er daarom naar streeft om zich bewust te worden van het leven van de ziel. De ziel voelt dat de moderne materialistische wetenschap haar bestaan bedreigt met echte slavernij, dat wil zeggen: met volledige afhankelijkheid van het lichaam. Daarom kunnen we antroposofie omschrijven als een weg naar kennis die door de ziel van de moderne mens wordt gezocht.
Het is van het grootste belang om bij de beschouwing van dit voorbeeld van de drievoudige organisatie van de mens de onderzoeksmethode van Rudolf Steiner te erkennen en de weg te zien, waardoor het gewone bewustzijn van de mens van vandaag toegang kan krijgen tot zijn bovenzinnelijke onderzoeken. Rudolf Steiner gaat altijd uit van de hogere soorten kennis. Verbeeldingskracht, inspiratie en intuïtie, en gaat vervolgens verder met zijn studie voor zover de respectievelijke zinnige feiten dat toelaten. Als hij de resultaten vervolgens beschrijft om ze voor het gewone bewustzijn begrijpelijk te maken, gaat hij de omgekeerde weg in en laat hij zien hoe we vanuit bepaalde ervaringen van het dagelijkse bewustzijn kunnen beginnen om de geestelijke elementen van de wereld te herkennen. Het kan als Rudolf Steiner’s eerste grote boodschap aan de moderne mensheid worden beschouwd, dat hij ons heeft laten zien hoe wij een dergelijke kijk op ons wezen kunnen krijgen, die de geestelijke fundamenten van de wereld en ons eigen geestelijke bestaan voelbaar maakt.
Na de drievoudige organisatie van de mens te hebben overwogen, kunnen wij overgaan tot de andere antroposofische onderzoeken van Rudolf Steiner. Maar we moeten er rekening mee houden, dat de mens tegenwoordig niets geestelijks meer zou kunnen herkennen, als hij de onderzoeksmethoden van de natuurwetenschap zou moeten loslaten, maar zoals we hebben gezien, kan deze methode worden voortgezet tot hij in de geestelijke wereld overgaat. De bovengenoemde structuur van de mens toont al vanuit het oogpunt van de natuurwetenschap aan, dat wij als lichaam, ziel en geest gevormd zijn – een constitutie, die wij voorheen alleen in filosofische zin konden bespreken. Vanuit deze structuur begint Rudolf Steiner in zijn boek “Theosofie”. Onder de noemer “filosofisch” dat deel van de geestelijke sfeer dat het gewone bewustzijn kan begrijpen, kunnen we zeggen dat Rudolf Steiner in dit boek de filosofische vormen van de antroposofie heeft geschapen. Beginnend met onze drievoudige constitutie, als lichaam, ziel en geest, en uitgaande van het onderzoek van de geesteswetenschap als voortzetting van het onderzoek van de natuurwetenschap, krijgen wij een verdere structuur van ons wezen, die het bovenstaande overstijgt; die in het boek “Theosofie” wordt gegeven.
In het bovengenoemde drieledige systeem herkent het gewone bewustzijn alleen de minerale wereld en het minerale deel van de mens. Maar juist deze drie systemen laten ons begrijpen dat het minerale deel ondenkbaar is zonder leven en bewustzijn. Rudolf Steiner laat ons zien dat we de werkelijkheid van het leven in wetenschappelijke zin kunnen weergeven door de methode van de “verbeelding” te gebruiken om de aard van de mens te bestuderen, en hij laat zien hoe zelfs het gewone bewustzijn in staat is om dit te begrijpen. Hij beschrijft dat wat de verbeelding in het lichaam aanschouwt als de “etherische wereld” en hij noemt ons deel ervan het “etherische lichaam”. Dieren en planten bezitten ook een etherisch lichaam. Zo wordt de realiteit van het leven toegankelijk voor onderzoek. Op dezelfde manier wordt al het bewustzijn onderzocht door “Inspiratie”. Hiermee wordt weer een nieuwe wereld geopend, die Rudolf Steiner de astrale wereld noemt. Ons aandeel daarin is het astrale lichaam, dat ook de dieren bezitten. Zo ontstaat een drie-eenheid van ons lichaam: het fysieke lichaam, het etherische lichaam en het astrale lichaam. Daaraan moeten we het soort kennis toevoegen dat “Intuïtie” wordt genoemd; dit laatste brengt het wezen dat we direct als ons ego ervaren, tot waarneming. Dit deel van ons wezen verheft de mensheid boven de andere gebieden van de natuur.
Het ego als wezen dringt door in het drievoudige lichaam en leeft daarin als een drievoudig helderziend wezen dat toegankelijk is voor bovenzinnelijk onderzoek, zoals de visie op de drie gebieden van de natuur openstaat voor gewoon onderzoek. Nu we dit drievoudige helderziende wezen innerlijk ervaren, zijn we in staat om vanuit ons eigen helderziende leven te begrijpen, namelijk: vanuit een bovenzinnelijke ervaring dat wat Rudolf Steiner de bewuste ziel, de geest-ziel en de bewustzijnsziel noemt. Zo gaan wij, mediterend op spiritueel onderzoek, al vanuit het bewustzijn van het gewone bestaan over naar onze eigen innerlijke ervaring en via deze laatste naar een ontwikkeling van nog sluimerende vermogens. Verderop, door het concept te vormen dat de drie leden, die echter in het gewone bewustzijn nog steeds slapen. Deze worden beschreven als Geestzelf, Levenskracht en Geest-mens.
We leven elk als een ego en maken als zodanig onderscheid tussen onszelf en de buitenwereld die we proberen te herkennen. Dit ego-bewustzijn wordt gewekt wanneer het fysieke lichaam in contact komt met de buitenwereld. Wanneer het ego zich ontwikkelt tot hogere kennis, bevrijdt het zich van de verbinding met het fysieke lichaam, en dan, wanneer het in het etherische lichaam handelt, kan het opgewonden raken tot verbeelding. Na enige verdere ontwikkeling, wanneer het handelen in het astrale lichaam, wordt het ego opgewekt tot Inspiraties en, ten slotte, wanneer het handelen in zichzelf, tot Intuïties. Deze ontwikkeling van de hogere kenniskrachten kan ook in de volgende zin worden opgevat: waakzaamheid dringt door tot in de rijken waar we voorheen alleen maar sliepen en droomden; het ego-bewustzijn opwekken, wanneer het ego handelt in de hogere delen van ons wezen, is een continu proces van ontwaken.
Zo is de weg aangegeven waarop het mogelijk is om de verdere toestanden te verkennen waarin we na de fysieke dood terechtkomen. Rudolf Steiner beschrijft de dwaling van de menselijke ziel en geest na de dood door de rijken van de hogere werelden en maakt deze staten begrijpelijk door het begrip van de mens zelf; tijdens deze dwaling door de hogere werelden trekt de werkelijke en geestelijke entiteit van ons ego zich stap voor stap terug uit de kaders die haar met de aarde verbonden hadden. Rudolf Steiner gebruikt bij de representatie van deze staten vaak de vergelijking tussen slaap en dood: deze vergelijking is voor hem geenszins een onbeduidende vergelijking uit de oudheid, maar het is een parallel die onderzocht kan worden (zie “Een schets van de occulte wetenschap.”). Voor het bewustzijn heeft de slaap een dubbele betekenis; we kunnen niet alleen het in slaap vallen, maar ook het ontwaken waarnemen; er is dus een volledig cirkelvormig verloop. Rudolf Steiner heeft in zijn onderzoek niet alleen de postmortale staten in de geestelijke werelden ontdekt, maar ook de geestelijke prenatale staten, en de vereniging van al deze staten vormt de cirkelbaan van het herhaalde leven op aarde.
Dit brengt ons bij de tweede grote geestelijke boodschap van Rudolf Steiner om de mensheid te presenteren – de verlenging van het menselijk leven na geboorte en dood tot aan het aanschouwen van succesvolle levens en hun verbinding door het lot. Alleen door deze ideeën kan ons leven op aarde een concrete betekenis krijgen. Rudolf Steiner geeft steeds weer voorbeelden van de relatie tussen opeenvolgende levens, die in de geschiedenis belangrijk zijn geworden. De reïncarnatie van de ziel en de wet van het lot zijn de onderwerpen van het centrale hoofdstuk in zijn boek “Theosofie”. Dit hoofdstuk is een voorbeeld van hoe moeilijke geestelijke feiten kunnen worden gepresenteerd door een verstandige weergave van de opvattingen van de natuurwetenschap. Het belangrijkste punt is hier de uitleg van het idee van ontwikkeling op een geestelijke manier, die tot nu toe materialistisch is gebeurd. Volgens Rudolf Steiners verklaring krijgt het idee van ontwikkeling niet alleen een bio-genetische, maar ook een psychogenetische inhoud; alleen zo kan het idee van ontwikkeling absoluut gerechtvaardigd worden. Hij is van mening dat “reïncarnatie en karma, vanuit de moderne opvatting van de natuur, noodzakelijke opvattingen zijn”. Dit is de titel van een speciaal artikel dat hij vele jaren geleden publiceerde. Deze grote boodschap van Rudolf Steiner kan alleen worden overgenomen, wanneer ons psychische leven zich het meest voor de lichamelijke en geestelijke ontwikkeling interesseert en wanneer alle krachten van de ziel worden opgeroepen, om deze feiten niet als abstracte theorieën, maar als gebeurtenissen in de ziel zelf te ervaren.
Wanneer wij ons zo leren begrijpen als wereldreizigers die door de gebieden van de natuur en de geest trekken, kunnen wij toegang krijgen tot de derde grote geestelijke boodschap van Rudolf Steiner aan de mensheid van vandaag. Door onze deelname aan kosmische gebeurtenissen krijgen we niet alleen een nieuwe kennis van ons eigen wezen, maar ook van het kosmische wezen. Het ontstaan van de aarde en van de mensheid uit een gemeenschappelijke geestelijke oorsprong, een kosmologie die tegelijkertijd een antropogenie is – dit is de derde groep van onderzoek in de antroposofie van Rudolf Steiner. Immense ontwikkelingsritmes hebben de kosmos geschapen; in opeenvolgende cycli verschijnen de verschillende elementaire toestanden van de aarde, die steeds meer fysiek worden en de staten van het menselijk bewustzijn meer en meer individueel. Toen er nog geen fysieke wereld was, was het menselijk bewustzijn absoluut verbonden met de goddelijke geest. In dit verbluffende beeld van evolutie plaatst Rudolf Steiner onze ervaringen met de scheppende wezens van de wereld, die ons in de geestelijke wereld omringen, op dezelfde manier als de natuurgebieden in de fysieke wereld. Deze cirkelvormige cursussen krimpen in door voortdurende herhalingen en worden steeds dichter en dichter bij elkaar gebracht tot die toestand, die uiteindelijk de geschiedenis van de wereld en de mensheid in engere zin weergeeft. Zo krijgen we een nieuwe kijk op de geschiedenis die nu verbonden is met de groei van de ziel door het feit dat de mensen zelf, in hun volgende leven, de geschiedenis vormen.
De individuele groei van de mensheid onthult zijn vervreemding van God; van wat er van de oude spiritualiteit overblijft, blijft alleen het verlangen van de ziel over. De kosmisch-menselijke ontwikkeling brengt ons ook tot het begrijpen van die historische gebeurtenis waardoor de goddelijke geestelijke wereld weer in contact wil komen met de menselijke geschiedenis, “het mysterie van Golgotha”. Door onze innerlijke deelname aan deze wereldwijde gebeurtenissen wordt het christendom tegelijkertijd begrijpelijk als een kosmische gebeurtenis en als een mystiek feit (zie Rudolf Steiner’s boek “Christendom als Mystiek feit”). In de antroposofie van Rudolf Steiner staat de waarneming van Christus niet aan het begin als een dogma, maar aan het einde als ontwikkelingsdoel van de mensheid. Dat is de apocalyptische aard van de antroposofie, die naar de toekomst kijkt, wanneer de mensheid zich uit de slavernij van het fysieke bewustzijn zal bevrijden en zal opklimmen naar een hogere graad van bestaan, die door de Ingewijde van onze eigen tijd is doorgemaakt.
De drie grote geestelijke boodschappen om de mensheid te presenteren worden gecombineerd door het feit dat Rudolf Steiner zijn onderzoek doordringt met concrete methoden waarmee de kennis van de hogere werelden verkrijgbaar is. De ziektekiemen van deze kennis liggen verborgen in de ziel van de mens, die op ontwikkeling wacht. Deze ziektekiemen produceren allerlei “bewegingen”, waarin het verlangen van de mens verborgen ligt. Maar hoe meer wij ons interesseren voor de door Rudolf Steiner geopenbaarde doelen, hoe meer wij zijn volgelingen zullen worden. De vraag “wat is antroposofie” zal dan niet langer het antwoord vragen: antroposofie is een weg naar de kennis, waarnaar de ziel verlangt, maar het andere antwoord, dat Rudolf Steiner aan zijn leerlingen heeft gegeven: antroposofie is een weg naar de kennis, die het geestelijke deel van de mens naar de kosmische geest van het universum leidt.