Opmerking van de vertaler: in deze voordracht zijn theosofie, theosoof en theosofische vervangen door antroposofie, antroposoof en antroposofische. Bron:
GA 264 URSPRUNGSIMPULSE DER THEOSOPHISCHEN BEWEGUNG – DIE BRUDERSCHAFTSIDEE
Berlin, 29. Januar 1906
Het laat steeds weer zien hoe moeilijk het voor onze tijdgenoten is om het antroposofische leven te begrijpen. Daarom moeten er enkele gedachten in het algemeen over worden geuit. Antroposofie is iets waar iedereen die er zich tot aangetrokken voelt het idee heeft dat het zijn diepste verlangen met betrekking tot het geestelijke leven moet bevredigen. Maar als we het antroposofische basisidee, zoals het nu is, voor onze ziel willen houden en ons hele bewustzijn willen vullen met de gedachte dat het geestelijke iets reëels is, dan moeten we het eindelijk zover zien te krijgen dat het de waardigheid van de persoon van onze naaste erkent. We accepteren het persoonlijke, want als mens met een gevoelsziel in zijn lichaam zouden we ons niet toestaan het uiterlijke persoonlijk van onze medemens opzettelijk te schenden, we zouden ons niet toestaan hem aan te vallen in zijn persoonlijke vrijheid. Maar we zijn nog lang niet zover dat we deze tolerantie uitbreiden tot het diepste van de mens, want we weten nog lang niet, hooguit theoretisch, maar nog niet praktisch, dat het gevoel en de gedachte, het geestelijke, überhaupt een feit is. Dat weten jullie allemaal. En het is ook al duidelijk voor alle mannen vandaag de dag dat het iets heel reëels is, heel reëels als ik iemand met mijn hand sla. Maar mensen geloven niet zo gemakkelijk dat het iets echts is als ik een slechte gedachte naar iemand stuur. We moeten ons realiseren dat de slechte gedachte waarmee ik mijn medemens sla, de gedachte aan antipathie, aan haat, net zo voor zijn ziel is als een klap in zijn gezicht. En een schadelijk gevoel, een gevoel van haat en onvriendelijkheid waarmee ik mijn medemens confronteer, is net zo echt als de gewone uitwendige verwonding die een mens wordt aangedaan. Pas als men zich ervan bewust is, wordt men een antroposoof.
Als we onszelf geheel met dit bewustzijn doordringen, als het ons duidelijk is dat de geest in onszelf een realiteit is, dan hebben we de antroposofische gedachte begrepen en dan volgt voor ons iets dat het eigenlijke gevolg, het belangrijke gevolg van zo’n geestelijke opvatting is. In de eerste plaats zullen mensen in een beschaafde samenleving niet tegen elkaar vechten, ze zullen elkaar niet van buitenaf verwonden. Maar ik hoef u niet te vertellen met welke gedachten, met welke meningen de mensen van onze beschaafde samenleving naast elkaar zitten. Dat weet u wel. De taak van de antroposofische Vereniging is om de sympathie en de onschendbaarheid van de persoon tot bewustzijn te brengen. In onze tijd, waarin mensen de voorkeur geven aan meningen, opvattingen, wanneer zeven medemensen bij elkaar zitten, hebben ze dertien meningen, en als gevolg van de dertien meningen, geven ze er de voorkeur aan om zich op te splitsen in dertien partijen. Dit is het resultaat van de onenigheid, en in plaats van deze onenigheid moet de antroposofische beweging het idee van broederschap diep in het hart dragen. We begrijpen de antroposofie, dit idee van broederschap, pas volledig als we in staat zijn om samen te zitten in een broederschap met de grootst mogelijke diversiteit aan verdere gedachten. Wij willen niet alleen de persoon van onze naaste respecteren en waarderen en hem zo tegemoet treden dat wij hem in zijn volle menselijke waardigheid erkennen, maar wij willen ook onze broeder als ziel in het diepste van de ziel erkennen. Maar dan moeten we samen met hem zitten en bij elkaar blijven, ook al bestaat er een grote verscheidenheid aan meningen. Niemand mag de antroposofische gemeenschap, de antroposofische broederschap, verlaten vanwege een meningsverschil. Dit is het voordeel van de antroposofen dat ze als broeders bij elkaar blijven, ook al zijn ze het daar niet mee eens. Totdat we als broeders bij elkaar blijven, zijn we niet in staat om een antroposofische basisgedachte uit te voeren. Alleen als we duidelijk zijn dat we met onze medemensen kunnen samenwerken, zelfs als we niet werken zoals zij werken, zullen we in staat zijn om uit de zielen de diepste geheimen naar boven te halen die in hen sluimeren, de diepste vermogens die leven alsof ze op de bodem van onze ziel slapen.
Het is niet voor niets, zoals ik al vaak heb gezegd, dat de antroposofische vereniging in het laatste derde deel van de 19e eeuw is opgericht. De manier waarop zij het geestelijke zoekt is heel anders dan andere pogingen, die ook het bewijs van de onsterfelijkheid van de mens proberen te verkrijgen. Er is een groot verschil tussen het zoeken naar het Eeuwige, zoals in de antroposofische vereniging, en het zoeken naar het Eeuwige in andere stromingen die op de Geest gericht zijn. In werkelijkheid is de antroposofische beweging niets meer dan de popularisering van de occulte broederschappen van de afgelopen millennia, die de wereld in het geheim omringen. Ik heb al gezegd dat de meest opvallende, de grootste broederschap van Europa in de 14e eeuw is opgericht als de Rozenkruisers-broederschap. Deze Rozenkruisers Broederschap is in feite de bron, het uitgangspunt voor alle andere Broederschapen die de cultuur van Europa in stand hebben gehouden. In deze broederschappen werd occulte wijsheid in het geheim gecultiveerd. Als ik zou beschrijven wat de mensen verenigd in deze verschillende broederschappen wilden bereiken, zou ik u moeten vertellen: die hoge en sublieme wijsheidsleringen en wijsheidswerk die in deze occulte broederschappen werden gecultiveerd, waarvan de Rozenkruisers Broederschap het meest in het oog springend was. De leer en het werk dat daar gecultiveerd werd, bracht de mens op het punt om zich bewust te worden van zijn eeuwige essentie. Ze brachten de mens in verbinding met de hogere wereld, met de werelden boven ons, en om te kijken naar de leiding van onze oudere broeders, naar de leiding van hen die onder ons leven en die een niveau hebben bereikt dat jullie allemaal op een later tijdstip zullen bereiken. We noemen ze de oudere broeders omdat ze, vooruitlopend op de algemene ontwikkeling, dit hoogtepunt eerder hebben bereikt: dat wil zeggen, de zekerheid van de eeuwige kern van het zijn, het ontwaken daarvan, zodat de mens het eeuwige kan zien zoals de gewone mens de wereld van de zintuigen ziet. Om dit te bereiken moet hij de oudere broeders, die overal onder ons wonen, nabootsen. Deze oudere broeders of meesters, de grote leiders van de mensheid, zijn zelf altijd de opperste leiders en opperste opzieners geweest van de occulte sublieme wijsheid waardoor de mens zich bewust wordt van zijn eeuwige essentie. Degenen die tot het midden van de 19e eeuw in zo’n occulte broederschap wilden worden opgenomen, werden onderworpen aan strenge tests en beproevingen. Alleen degenen die duidelijk waren dat hun karakter garandeerde dat de hoge wijsheidsleer nooit misbruikt kon worden voor lage doeleinden, konden worden geaccepteerd in zo’n broederschap. Bovendien moest hij door zijn intelligentie garanderen dat hij begreep wat hem in de occulte broederschappen op de juiste manier en in de juiste zin werd gegeven. Alleen als iemand aan deze voorwaarden voldeed, als hij een volledige garantie gaf dat hij in staat was en in de juiste stemming was om de hoogste leerstellingen van het leven te ontvangen, kon hij worden geaccepteerd in zo’n broederschap.
Zo weinig als men het wil geloven: alles wat tot aan de Franse Revolutie en tot in de 19e eeuw werkelijk groots gebeurde, kwam uit deze occulte broederschappen. De mensen wisten niet hoe ze werden beïnvloed door de stromen die voortvloeiden uit de occulte broederschappen. Zal ik je een scène geven van hoe deze broederschappen in de wereld op een occulte manier werkten? Laten we de volgende scène nemen. Een hoogbegaafd, belangrijk man krijgt plotseling bezoek van een schijnbaar onbekend persoon. Deze onbekende weet hoe hij een gesprek op gang kan brengen tussen hem en die belangrijke persoon, misschien een staatsman. Dit alles op de meest natuurlijke manier en volledig “bij toeval”, waarbij het toeval tussen aanhalingstekens wordt gezet. Het gesprek is niet zomaar een willekeurig iets, want in de loop van het gesprek worden er dingen gezegd die het verstand, het intellect van de bezochte persoon, niet opmerkt. Uit een dergelijk gesprek, dat slechts drie uur kan duren, vindt een volledige transformatie van de betrokkene plaats. Dus, geloof het of niet, er zijn enkele grote ideeën die een belangrijk effect hebben op de wereld getransplanteerd in de geesten. Zo werden in Voltaire de grote ideeën gestimuleerd zonder dat hij misschien enig idee had met wie hij als een schijnbaar zeer onbelangrijke verschijning te maken had, maar wie er belangrijke dingen tegen hem te zeggen had. Zo werden in Rousseau enkele basisideeën die op deze manier werden ontvangen vastgelegd; ook in Lessing.
Dit soort effecten, die afkomstig waren van occulte broederschappen, vervaagden in de loop van de 19e eeuw steeds meer. De 19e eeuw was noodzakelijkerwijs de eeuw van het materialisme. De occulte broederschappen hadden zich teruggetrokken. De grote meesters van de wijsheid en van de harmonie van de gevoelens trokken zich terug in de Oriënt, zoals het met een technische term wordt genoemd. Ze hebben geen effect meer op het Occident. Nu is er iets heel belangrijks gebeurd in het Occident. Laten we dit in gedachten houden om duidelijk te worden over de betekenis van de antroposofische Wereldbeweging.
Het was in 1841 dat degenen die lid waren van de meest verborgen gemeenschap zich realiseerden dat er iets belangrijks ging gebeuren in Europa. Om het tij van het materialisme te keren, was het nodig om een stroom van geestelijk leven in de mensheid te brengen. Toen ontstond er een zekere onenigheid tussen de occultisten zelf. Sommigen zeiden: “De mensheid is nog niet volwassen genoeg om nu geestelijke feiten en ervaringen te ontvangen, we willen het systeem van de stilte behouden. Dat waren de conservatieve occultisten. Dit systeem heeft veel te bieden, omdat de verspreiding van occulte waarheden grote gevaren met zich meebrengt. De anderen zeiden:
De anderen zeiden: Het gevaar van materialisme is te groot, er moet iets aan gedaan worden, zodat in ieder geval de meest elementaire zaken aan de mensheid worden gecommuniceerd. Maar in welke vorm? De mensheid was volledig vergeten hoe de geest in zijn ware vorm te vatten, hoe zich werkelijk op te heffen naar de hogere werelden, hoe het concept ervan volledig te vergeten, zodat zo’n wereld er niet meer voor bestaat. Hoe kan men zo’n mensheid, die alleen maar een gevoel heeft voor het materiële, leren dat er iets geestelijks is? Waarom was het zo nodig om de mensheid een bewustzijn van de geestelijke wereld te leren?
Daar raken we een van de belangrijke geheimen aan die in onze tijd sluimeren. Ik heb hier en daar al aangegeven waarom er eigenlijk een antroposofische beweging is, waarom die nodig is. Wie in de geestelijke wereld kan kijken, weet dat alles wat van buitenaf materieel bestaat, zijn geestelijke oorsprong heeft, afkomstig is van het geestelijke. Er is niets materieels dat niet in het geestelijke is ontstaan. En dus komt wat mensen van buitenaf als gezondheid en ziekte hebben, voort uit hun mentaliteit, uit hun gedachten. Het is waar dat wat je vandaag denkt, je morgen zal zijn. Je moet je ervan bewust zijn dat als het ene tijdperk slechte, verdorven gedachten heeft, de volgende generatie en het volgende tijdperk daar fysiek voor zal moeten betalen. Het is de waarheid van het gezegde: De zonden van de vaders zullen gewroken worden in de zo en zo velen. Niet ongestraft zijn de mensen van de negentiende eeuw zo ruw materieel gaan denken, dat ze zich van al het geestelijke afkeren. Wat de mensen op dat moment dachten, zal uitkomen. En we zijn niet zo ver verwijderd van het feit dat er vreemde ziekten en epidemieën zullen verschijnen in onze mensheid! Wat we nervositeit noemen zal op zijn laatst over een halve eeuw slechte vormen aannemen. Zoals er ooit pest en cholera en lepra was in de Middeleeuwen, zo zullen er epidemieën zijn van het zielenleven, ziekten van het zenuwstelsel in epidemische vorm. Dit zijn de echte gevolgen van het feit dat mensen de geestelijke kern van het leven missen. Waar er een bewustzijn is van deze kern van het leven als centrum, wordt een persoon gezond onder invloed van een gezond, waarachtig en wijs wereldbeeld. Maar het materialisme ontkent de ziel, ontkent de geest, holt de mens uit, wijst hem naar zijn periferie, naar zijn omgeving. Er is alleen gezondheid als de diepste kern van de mens geestelijk en waar is. De echte ziekte die volgt op het uithollen van de innerlijke mens is de geestelijke epidemie waar we mee te maken hebben.
Om mensen nu een bewustzijn van hun geestelijke kern te geven, hebben we een antroposofische vereniging. Zij is er vooral voor de genezing van de mensheid, en niet om het feit dat de een of de ander dit of dat weet. Of je weet dat er sprake is van reïncarnatie en karma, ik bedoel of je het weet weet, dat is niet waar het om gaat, maar dat deze gedachten het bloed van de ziel, de geestelijke kern van het wezen worden, omdat ze gezond zijn. Of we ze nu bewijzen of niet, of we een wetenschap kunnen ontwikkelen die reïncarnatie en karma op een strikt wiskundige manier presenteert, dat is irrelevant. Er is maar één bewijs van de geestelijk-wetenschappelijke leer, en dat is het leven. De geestelijk-wetenschappelijke leer zal waar blijken te zijn als er een gezond leven wordt gecreëerd onder hun invloed. Dit zal het ware bewijs zijn van de antroposofische leer. Wie een bewijs voor de antroposofie wil hebben, moet de antroposofie ervaren; dan zal het waar blijken te zijn. Elke stap en elke dag moet ons geleidelijk aan het bewijs van de geestelijk-wetenschappelijke leer brengen.
Om deze reden werd een antroposofische vereniging opgericht. Maar hoe leer je een materialistische mensheid uit de 19e eeuw dat er een geest is? Toen werd de spiritistische beweging geboren. Zij ontstond juist omdat de mensen niet geloofden dat ze de mensheid konden leren dat er iets geestelijks was; ze moesten de geest laten zien, om het met de ogen te zien. In Stuttgart vroeg iemand waarom de antroposofie niet met een manier kon komen om Haeckel te bewijzen dat er een geest is. Zie je, men zou moeten laten zien wat geest is door middel van fysieke middelen! Dit werd voor het eerst geprobeerd door spiritisme. Het werd tientallen jaren geprobeerd, tot in de jaren zestig, zeventig. Maar nu is er een zeer fataal feit aan het licht gekomen. Laten we dit feit naar de ziel brengen. Je kunt er aan zien wat het verschil is tussen de antroposofische manier om zich te verheffen naar de hogere werelden en elke andere. We hebben het geen moment over de waarheid of de valsheid van de verschijnselen van het spiritisme. Het is duidelijk dat er fenomenen zijn die wezens uit andere werelden in onze wereld oproepen, zodat zelfs voor hen die alleen maar zinnelijke dingen toegeven, een echt bewijs kan worden gecreëerd. We zijn voorbij de dwaasheid van iemand die zegt dat er veel bedrog is in het spiritisme. Er is ook nepgeld, maar er is ook echt geld.
Maar we willen de kwestie van de waarheid niet verder bespreken. Maar wat deed een persoon die deelnam aan een spiritistische seance-ervaring? We gaan ervan uit dat al het andere uitgesloten is, dat we te maken hebben met ware openbaringen. Als de verschijning van een overledene aan hem is voorgelegd, heeft hij een duidelijk bewijs van de onsterfelijkheid van de menselijke ziel gekregen. Hij heeft een materieel bewijs gehad, hij heeft zichzelf ervan kunnen overtuigen dat de doden in een bepaalde wereld nog steeds aanwezig zijn en dat ze zelfs in onze wereld kunnen worden opgeroepen. Maar dit toont aan dat kennis niet belangrijk is, dat kennis niet het belangrijkste is. Laten we aannemen dat jullie allemaal op deze manier overtuigd zouden zijn dat we een overledene via een spiritualistische seance in dit gezelschap brengen. Dan zou je weten dat de menselijke ziel onsterfelijk is. Maar nu is het de vraag: Heeft dergelijke kennis een echte betekenis in de hogere zin van het woord voor het ware hogere menselijke leven? Dat is wat men in eerste instantie geloofde. Ze geloofden dat als ze wisten dat er onsterfelijkheid was, ze de mensen een niveau hoger zouden brengen. Maar hier is het punt waarop de geestelijk-wetenschappelijke kijk op de wereld zeker verschilt van een kijk die alleen maar een duidelijk, zichtbaar bewijs van onsterfelijkheid levert.
Hier is een soort vergelijking: ik heb vaak verteld over allerlei hogere werelden, ik heb beschreven hoe het er in de astrale wereld uitziet en hoe het er in de Devachan aan toe gaat, en u weet dat iemand na de dood eerst de astrale wereld moet betreden en dan de Devachan wereld. Stel nu dat er hier veel mensen zouden kunnen zitten die zeggen: Wat hij ons vertelt, kunnen we niet geloven, het is te onwaarschijnlijk voor ons! Degenen die dat niet geloven, gaan weg en komen niet terug, zouden eigenlijk zelf hun mening moeten bewijzen. Maar degenen die, ook al geloven ze het niet, terugkomen, maakt het hun niet uit. Met degenen die terugkomen, zou ik zeggen:
Geloof niets van wat ik zeg, je hoeft niets te geloven, het maakt niet uit! Je denkt misschien zelfs dat het een grap is, of je gelooft dat ik je iets vertel dat uit een zo fantastisch mogelijk koninkrijk komt, maar luister er naar en neem het in je op! Dat is waar het om gaat. Stel je voor dat ik je een kaart van Klein-Azië zou tekenen. Iemand zou langs kunnen komen om het uit te leggen: “Wat hij tekent van rivieren en bergen is onzin. Dan zou ik hem zeggen: Het kan me niet schelen dat je me niet gelooft. Maar neem het op, kijk er naar en hou het in gedachten. Als je dan naar Klein-Azië komt, zul je merken dat het goed is, en je weet wat je moet doen. Dat is het belangrijkste voor astronomen om naar de hogere regionen te gaan met een kaart in de hand, en dat is wat belangrijk is. Hetzelfde geldt voor het kennen van een hogere wereld: we kunnen alleen in die hogere wereld komen als we iets van de aard van die hogere wereld in ons opnemen. Als het astrale hier beschreven wordt, moet je iets van de aard van die vibrerende en bewegende wereld van het astrale opnemen, en als Devachan genoemd wordt, moet je iets van de aard van deze wereld, van onze wereld, die zo tegengesteld is, opnemen. Als je je gewoon met deze gedachten verbindt en deze hogere sferen waarmaakt, dan krijg je een gevoel van de staat van bewustzijn die we hebben als de astrale wereld om ons heen is, van de staat van bewustzijn als de devachanische wereld om ons heen is. Als je de toestanden herbeleeft die de ziener heeft als hij zich verheft in deze werelden, dan heb je iets anders dan het hebben van een fysiek bewijs dat je alles kunt ervaren. Dat is het verschil tussen de geesteswetenschappelijke methode en alle andere manieren om zekerheid te krijgen van het geestelijke.
Door middel van antroposofie proberen we onszelf te verheffen in de hogere werelden, om onszelf in staat te stellen het geestelijke direct te voelen, zodat we in de fysieke wereld al een adem van de hogere werelden voelen. De spiritualistische visie die ik zojuist heb beschreven probeert de geestelijke wereld naar beneden te dragen in de fysieke wereld, om het ons voor te leggen alsof het materieel is. De antroposofen proberen de menselijke wereld op te tillen in de geestelijke sfeer. De spiritualist zegt: ‘Als men mij de geesten wil bewijzen, moet men naar mij toe komen. Ze moeten me als het ware kietelen, dan worden ze voor mij voelbaar voor het gevoel van aanraking. De antroposoof gaat naar hen toe, hij probeert hen te benaderen; hij probeert zich in de ziel zo te vormen dat hij het geestelijke kan begrijpen.
U kunt een idee krijgen door een eenvoudige vergelijking te maken. Zelfs met enkele hogere geestelijke wezens die in het vlees zijn geïncarneerd, is het onder de huidige omstandigheden moeilijk om naar hen toe te stijgen. Zet je in de positie wanneer de Christus Jezus in het heden verschijnt! Hoeveel denk je dat er zouden zijn die hem zouden accepteren? Ik wil niet zeggen dat sommigen naar de politie zouden gaan als iemand met dezelfde pretentie verscheen als de Christus Jezus. Maar het hangt ervan af of mensen er rijp voor zijn om te zien wat er naast hen leeft.
Een vergelijking: Een zangeres werd uitgenodigd voor het diner, maar ze was een beetje laat. Haar stoel was leeg tussen twee heren. De ene was Mendelssohn, de andere was een heer die ze niet kende. Ze sprak met Mendelssohn, maar de andere links was erg braaf en toonde haar allerlei beleefdheden. Toen de maaltijd voorbij was, zei ze tegen Mendelssohn: “Wie is die stomme kerel die naast me zit? Dat is Hegel, de beroemde filosoof, antwoordde Mendelssohn. Misschien als ze was uitgenodigd om Hegel te zien, zou ze zeker zijn gegaan. Maar omdat ze nietsvermoedend naast hem zat, vond ze hem een dwaas.
Het is hetzelfde met de hogere individualiteiten. De mens kan alleen de persoonlijkheden kennen die niet in het vlees zijn geïncarneerd als hij zich ontwikkelt. Dit is wat de antroposofie doet: zij wil de mens ontwikkelen, hem transformeren, en niet eisen dat de geesten naar ons toekomen. Als Christus Jezus de Christus Jezus wil zijn, moet hij zich laten zien zoals mensen zich hem voorstellen, zoals ze denken dat een groot man zou moeten zijn; hij moet niet als een dwaas in gezelschap zitten.
Zoals u ziet, is er een probleem voor het bewustzijn in onze huidige cultuur. Maar het is belangrijk dat wat in de hogere wereld leeft niet naar ons afdaalt, maar dat we ernaar opstijgen. We moeten onszelf in staat stellen om op te stijgen naar de hogere werelden. Dit alleen al geeft ons het vermogen om, als we hier met de dood vertrekken, de hogere werelden op een waardige manier te bereiken. Wie de kaart heeft, de kaart die uit het leven wordt gevormd, kan echt de weg weten in Klein-Azië. Degene die de dingen die daar op hem wachten al heeft leren kennen, komt in een bekende wereld terecht, hij weet wat er is.
Maar de loutere wetenschap dat zo’n wereld bestaat doet er niet zozeer toe. Hier staan we op de rand van een groot mysterie en een ander feit van groot belang, en het is vanuit dit feit dat de Europese en Amerikaanse occultisten hebben besloten om de spiritische tactiek op te geven en de theosofische beweging op te starten. De grote conferentie van occultisten, die in die tijd in Wenen werd gehouden, gaf de belangrijke impuls om de tactiek te veranderen.
Om de spiritistische beweging op gang te brengen was het noodzakelijk bepaalde procedures te volgen. Deze procedures, die in de geschoolde landen werden uitgevoerd, waren gebaseerd op Amerikaanse occultisten of lodges. In deze loges werd het spiritistische pad bepaald. Het bestond erin om bepaalde kringen de mogelijkheid te bieden om een tastbaar bewijs van onsterfelijkheid te geven door middel van een soort galvanisatie van bepaalde dode mensen. Dit betekent dat het astrale plan eerst de astrale lichamen van bepaalde dode mensen automatiseerde en ze naar de spiritistische kringen stuurde, naar de fysieke wereld. Ze zouden onsterfelijkheid bewijzen. Men kan zich nu afvragen: is het aan de occultisten op aarde om de doden te laten verschijnen? Zeker, voor degenen die in het occulte werken, bestaat de grens tussen dood en levend niet. Hij kan de doden in de astrale wereld en in de Devachan bezoeken. Als hij dat wil, kan hij ook, zoals ik al zei, het bewijs leveren van onsterfelijkheid in spiritistische kringen. Ik vraag u dit te noteren en te observeren. Wie niet vertrouwd is met deze dingen, voor hem kan het niet helemaal begrijpelijk zijn. Maar voor de occultisten was het anders. Het bleek dat deze manier om zichzelf te overtuigen van de onsterfelijkheid niet alleen waardeloos was, maar in zekere zin ook uiterst schadelijk. Deze manier om tastbaar bewijs van onsterfelijkheid in de zintuiglijke wereld te verkrijgen, zonder dat de mens er beter van wordt, was niet alleen waardeloos, maar zelfs behoorlijk schadelijk, en wel om de volgende redenen.
Stel je voor dat de mensen die op deze manier het bewijs van onsterfelijkheid hebben verkregen, weg zijn gegaan van het verlangen om te leven naar de geestelijke wereld; ze waren materialisten geworden, ook in relatie tot de geestelijke wereld. Volgens hun kennis waren ze spiritualisten, volgens hun denkwijze waren ze niets meer dan materialisten. Ze geloofden in een geestelijke wereld, maar dachten dat het gezien moest worden door middel van zintuiglijke middelen en niet door middel van geestelijke. Het bleek dus dat degenen die naar het Kamaloka kwamen met zulke materialistische denkgewoontes nog meer niet gewend waren om dingen aan de andere kant te zien dan de materialisten. De materialisten geloven meestal dat ze zich in een droomwereld bevinden; dat is het gebruikelijke als je langskomt. De materialist denkt dat hij droomt, en elk moment denkt hij dat hij wakker moet worden. In Kamaloka ziet de mens zichzelf: hij droomt, hij slaapt, hij wil wakker worden.
Bij hem die moeizaam een overtuiging van de geestelijke wereld heeft verworven, en die nu merkt dat de geestelijke wereld er heel anders uitziet, is het niet alleen dat hij zich in een droomwereld bevindt, maar het verschil tussen wat hij geloofde dat de geestelijke wereld was en wat het nu voor hem lijkt, werkt op hem als een loden gewicht. En als mensen naar het Kamaloka komen, waar ze genoeg te verduren hebben zoals het is, vooral als ze niet de bevrediging van hun verlangens hebben zoals bijvoorbeeld fijnproevers, die deze bevrediging alleen kunnen hebben als ze hun tong of hun zintuigen hebben, en die hebben ze niet meer, dan is het vergelijkbaar met het hebben van een brandende dorst of het in een kookoven zitten. Dat is een ander gevoel dan het gevoel van brandende dorst, maar toch zo gelijkend. Als je nadenkt over alle dingen die de persoon daar moet meemaken en doormaken, kan het in woorden worden samengevat:
Hij moet wennen aan het leven zonder lichaam. Dat is moeilijk voor iemand die erg gehecht is aan het zintuiglijke. Voor degene die zich uit het zintuiglijke heeft gerukt, is het helemaal niet zo moeilijk. Hij die niets heeft gedaan om zijn ziel op te voeden, die niets heeft gedaan om zijn ziel hoger te ontwikkelen, voelt dit verschil tussen wat geestelijk is en wat zintuiglijk, als een verschil in gewicht, als een loden gewicht dat aan hem hangt. Het is echt als een verschil in gewicht. Het geestelijke veroorzaakt een heel andere manier van waarnemen dan het zintuiglijke, en nu verwacht de betrokkene dat het geestelijke weer materieel en concreet moet zijn; en daar in de geestelijke wereld vindt hij dat het astrale heel anders is. Dan lijkt het verschil hem als een gewicht dat hem terugtrekt naar de fysieke wereld. En dat is het ergste.
Om deze reden zijn de echte meesters van de wijsheid [en de harmonie van de emoties] afgeweken van de manier waarop de hogere wereld in de jaren vijftig, zestig en begin zeventig tot zekerheid moest worden verheven. De vorige weg werd verlaten en de antroposofische weg van de ontwikkeling werd gekozen als ingang naar de geestelijke wereld. In wezen leidt het terug naar twee basisfeiten. Een daarvan is dat het in de meest eminente zin nodig is om een geestelijke kern te vormen om de mensheid te beschermen tegen geestelijke epidemieën. De andere is om het de mogelijkheid te geven om in een hogere wereld te leven, zichzelf naar boven toe te ontwikkelen, en niet om de hogere wereld naar beneden te willen trekken. Niet om de hogere wereld naar ons toe te trekken, maar om ons op te tillen in de hogere wereld. Het begrijpen van dit in de juiste zin geeft een idee, een gevoel van de eigenlijke taak van de antroposofische beweging. In die zin geeft de antroposofische beweging ons de taak onszelf steeds hoger te ontwikkelen om te groeien in de geestelijke wereld. Dan geloof ik dat het idee van broederschap in de meest eminente zin van het woord naar ons toe zal vloeien. We zullen dan niet meer uit elkaar gaan. Mensen zullen alleen divergeren zolang ze materialistisch alleen willen zijn op dit fysieke vlak. In werkelijkheid zijn we alleen gescheiden zolang we ons op het fysieke vlak bevinden. Zodra we opstijgen naar de hogere wereld, merken we al dat er sprake is van geestelijke broederschap; de geestelijke eenheid komt tot ons bewustzijn.
Ik heb vaak geprobeerd om deze geestelijke broederschap aan u voor te leggen, althans in gedachten ideeën. Het drukt zich zo mooi uit in de woorden: Dit ben jij. Laten we ze voor onze ziel zetten. Ik heb al eens gezegd: als je mijn hand afsnijdt, is het straks niet meer mijn hand. Het kan alleen mijn hand zijn als het op mijn organisme ligt, anders is het geen hand meer, het verdort. Je bent zo’n hand ook op het organisme van de aarde.
Zie het als een stijging van een paar mijl van de aarde:
Je kunt daar niet leven als een fysiek mens, je stopt met leven als een mens. Je bent slechts een lid van onze aarde, zoals mijn hand een lid van mijn lichaam is. De illusie dat je een zelfstandig wezen bent wordt alleen gecreëerd door op de aarde rond te lopen terwijl je hand vastzit. Maar dat doet niets. Goethe bedoelde iets heel reëels toen hij over de aardse geest sprak. Hij bedoelt dat de aarde een ziel heeft waarvan de leden ons zijn. Hij spreekt over iets echts als hij de aardse geest laat spreken [in “Faust”]:
In getijden van het leven, in een storm van actie…
Ik stapel op en neer,
Weverij heen en weer!
Geboorte en graf,
Een eeuwige zee,
Een afwisselend weven,
Een vurig leven,
Zo creëer ik op de snelheidsduivel van de tijd…
En laat de godin gekleed gaan in levende kleren.
De fysieke mens is dus al lid van het aardse organisme en maakt deel uit van een geheel. En denk er nu eens over na, zowel geestelijk als zielmatig:
het is precies hetzelfde. Hoe vaak heb ik niet benadrukt dat de mensheid niet kon leven als zij zich niet verder had ontwikkeld vanuit de andere rijken. Op dezelfde manier kan de hoger ontwikkelde mens niet zonder de lager ontwikkelde mens. Een geestelijk ontwikkeld persoon kan niet bestaand zonder degenen die achtergebleven zijn, zoals een mens niet kan bestaand zonder dat dieren achtergebleven zijn, zoals een dier zonder planten, een plant niet zonder het mineraal kan bestaan. Dit komt het mooiste tot uitdrukking in het Evangelie van Johannes na de voetwassing: ik zou niet zonder jullie kunnen zijn… De discipelen zijn een noodzaak voor Jezus, ze zijn zijn moedergrond. Dit is een grote waarheid. Als je in een rechtszaal kijkt, zit een rechter aan de tafel van de rechter en voelt zich superieur aan de verdachte. Maar de rechter zou ook kunnen denken en zeggen dat hij misschien in een vorig leven bij hem was en zijn plicht aan hem miste, waardoor de verdachte zo is geworden. Misschien als zijn karma wordt onderzocht, zou blijken dat de rechter eigenlijk degene moet zijn die in het beklaagdenbankje zit. De hele mensheid is immers een organisme. Scheur een enkele ziel eruit en die kan niet bestaan, die verdort. Een verenigde band wikkelt zich om ons allemaal heen. Dit zal ons duidelijk worden als we proberen te leven in deze hogere wereld, om echt op te staan en de geestelijke kern van het zijn in ons te ervaren. Als een geestelijke kern van zijn in ons leeft, zal het ons leiden naar broederschap. Het is er al op de hogere gebieden. Op aarde is er slechts een beeld van; een beeld van wat er op de hogere niveaus is, is de broederschap op onze aarde. We ontkennen wat al in ons zit als we de broederschap onder ons op aarde niet cultiveren.
Dit is de diepere betekenis van het idee van broederschap. Daarom moeten we meer en meer proberen de antroposofische gedachten zo te realiseren dat we onze medemensen tot in de diepste ziel begrijpen, dat we broederlijk met elkaar zijn in de grootste verscheidenheid aan meningen. Dit is het juiste samenzijn, het juiste broederschap, wanneer we niet eisen dat de ander met ons meegaat omdat hij dezelfde mening heeft, maar wanneer we elke persoon het recht geven om zijn eigen mening te hebben. Door samen te werken zal de top van de wijsheid worden bereikt. Dat is een dieper begrip van ons eerste antroposofische principe. Laten we ons idee van broederschap samenvatten door te zeggen dat we in alle omstandigheden bij elkaar horen, en dat iemands mening, hoe verschillend die ook is van die van ons, nooit een reden kan zijn om te scheiden. Pas dan begrijpen we elkaar volledig, als we elkaar volledig accepteren. Natuurlijk zijn we nog ver verwijderd van deze visie op de antroposofische broederschap, en het kan niet werken totdat de antroposofische gedachte in deze zin, in deze stijl, wortel heeft geschoten.